Poštovani predsjedniče! Gospodine komesare! Dame i Gospodo! Dragi Gosti!
Zahvaljujem se predsjedniku Parlamenta Mađarske na pozivu na današnji sastanak. Izrazito je važno što ste danas ovdje u Budimpešti, koja je također i Vaš grad. Ukoliko prošetate gradom, a nadam se da ćete imati priliku za to, možete vidjeti brojne spomenike kulture, koje ste i Vi stvorili ovdje u Budimpešti. Jedan od najvažnijih trgova Budimpešte se zove Bošnjački trg. Ako želite popiti kafu, onda ćete lako pronaći srpsku kafanu, također i Srpske pravoslavne crkve, ali ćete susrest i Albance, koji žive zajedno sa nama i rade kod nas, pogotovo u mađarskom ugostiteljstvu. Stoga želimo da se ne osjećate samo kao posjetitelj ili gost u našem glavnom gradu, već da na Budimpeštu gledate kao grad sa kojim ste oduvijek imali veze, čijoj izgradnji ste i Vi bili svjedoci, i koji je na taj način i dalje Vaš grad. Budimpešta ima još jednu ugodnu karakteristiku koja se razvila u posljednjih nekoliko godina, a to je da ovdje ljudi obično govore ono šta misle. To je međutim vrlo opasno, općenito vrlo opasno, a naročito u politici. Mađari su skloni tome, međutim sada se ne radi samo o ovoj antropološkoj karakteristici Mađara, već i o tome, da se cijela Evropa i cijela zapadna civilizacija suočava sa ranije nepoznatim velikim pitanjima. Zato ukoliko ne govorimo otvoreno i jasno, onda ćemo sami sebi stvoriti iluzije, a u vrijeme donošenja teških odluka ne postoji opasniji protivnik od iluzija, pogotovo ako ih sami sebi stvaramo. Stoga mi dopustite da budem iskren i direktan u mom današnjem kratkom obraćanju.
Na mađarskom jeziku je svakom srednjoškolcu poznat izraz da je Balkan kapija Evrope. A kapija je dio kuće. To znači da je Balkan sastavni dio Evrope, kojoj pripada i u kulturnom smislu, a kao što je i kapija dio kuće, tako je i Balkan dio Evrope. Gledajući iz Mađarske svako je već u srednjoj školi naučio da ako se bilo koja veća sila sa istoka, jugoistoka ili juga želi širiti prema unutrašnjosti Evrope, prema Zapadu, onda joj put u svakom slučaju vodi preko Balkana. To nije pitanje izbora, već je geopolitička činjenica. Zato oni koji sada žive u unutrašnjosti Evrope, a danas ih svi jednostavno nazivamo Evropskom unijom, a osobito se to odnosi na zemlje osnivačice Evropske unije, na dva načina razmišljaju o Balkanu. A način na koji ove zemlje razmišljaju o Balkanu određuje i Vašu evropsku perspektivu.
Jedna je mogućnost da o Balkanu razmišljaju kao tampon zoni sa kojom zapadni Evropljani štite vlastiti miran, siguran, prosperitetan i lagodan život. Ukoliko dođe de konflikta koji prijeti sa istoka ili juga, onda je bitno da on ne stigne do Beča, Berlina ili Francuske, pa je najbolje da se ti sukobi riješe još negdje na Balkanu. Ovako se to događalo stotinama godina, a o tome bismo mogli pričati i mi Mađari, jer smo i mi vjekovima bili tretirani kao tampon zona. Kad nam je bila potrebna pomoć, nismo je dobili, svima je bilo bolje da se veliki konflikti, vjerski i civilizacijski oružani sukobi dešavaju na Balkanu ili u Mađarskoj, umjesto da se prošire na Zapadnu Evropu. Dodatna korist ove politike je, da zemlje koje su bile pretvorene u tampon zonu nisu mogle biti oslobođene bez vanjske pomoći, pa su se i ove države mogle raspodijeliti kao ratni plijen. Tako smo i mi prošli. Oslobađanje Mađarske od Osmanlija; kako nismo mogli sami osloboditi našu državu od Osmanlija, to je učinjeno uz pomoć zapadnoevropskih sila, koje su nakon toga Mađarsku podijelile kao ratni plijen među sobom i među porodicama tadašnje elite. Na taj način nam je u potpunosti poznata ova sudbina. Mi smo se već uspjeli izvući iz ove situacije, nalazimo se unutar Evropske unije, zato nas je teško pretvoriti u tampon zonu, ali se Vama to još može desiti.
Dakle ukoliko ne posmatramo samo sljedećih jednu ili dvije godine, već gledamo iz perspektive od nekoliko decenija, onda se postavlja pitanje, da li Evropska unija i dalje tretira Balkan kao tampon zonu ili je spremna promijeniti dosadašnji – za narode ovog prostora izuzetno nepovoljan i bolan – način razmišljanja i odlučiti se za novu strategiju. Jer postoji druga strategija, a to je integracija. Na Balkan ne bi smjeli gledati kao na tampon zonu, već ga trebamo integrisati u Evropsku uniju. Gledajući sa ove pozicije u proteklom periodu Zapadna Evropa nije dala puno toga Balkanu, ali je dosta toga uzela od njega, pogotovo dobro obučene i kvalifikovane stručnjake i radnu snagu. Ono što se sada dešava ne možemo nazvati integracijskom politikom, već nešto čime pokušavaju nadoknaditi politiku integracija. Uprkos svim naporima komesara za proširenje, za stvarnu integraciju Balkana prije svega potrebne su strateške političke odluke, koje ne donose komesari, čak ni Komisija, već Evropsko vijeće, u kojem sjede premijeri i predsjednici evropskih zemalja. Sve dok se oni ne odluče za integraciju Balkana u Evropsku uniju, bit ćemo svjedoci dugotrajnih postupaka, koji se umjesto strateških pitanja prvenstveno bave regulatornim problemima, odnosno procesa koji se nazivaju pregovorima, a u stvari je riječ o čistom odugovlačenju.
Poštovane Dame i Gospodo!
Bitka na Kosovu polju se desila 1389. godine. Ona je iz perspektive Evrope bila neuspješna jer smo izgubili. Prisjetimo se šta se tamo dogodilo: u bitci na Kosovu polju su Srbi iznijeli najveći teret borbe, a pored balkanskih vitezova sa Zapada su u pomoć pristigli samo Mađari i Poljaci. Iako je ulog bitke bila budućnost kršćanske Evrope, tamo se osim Mađara i Poljaka nije pojavio niti jedan vojnik sa Zapada. Danas je situacija ista samo u mirnim okolnostima. Ako se pitate na koga možete računati u podršci evropske integracije Balkana, moram Vam reći da su to isti, kao i u slučaju bitke na Kosovu polju.
Poštovane Dame i Gospodo!
Naravno, kao i na svakom kraljevskom dvoru, tako je i u Briselu u modi pristojan način govora. Niko Vam iz Brisela to neće reći tako otvoreno, kao što ja činim ovdje u Budimpešti. Tamo će Vam govoriti o vladavini prava i o napretku, govoriti će Vam o poglavljima, o prilagodbi, biti će zabrinuti zbog Vašeg ograničenog apsorpcijskog kapaciteta. Imati ćete priliku čuti slične elegantne stvari, uostalom nije primjereno oštro govoriti na jednom francuskom dvoru. Istina je međutim da sve te lijepe riječi ne služe ničemu drugom nego da prikriju činjenicu, koju je najbolje ovdje u Budimpešti otvoreno izgovoriti: da među današnjim premijerima i predsjednicima država Zapadne Evrope ne postoji volja za daljnje proširenje. Mi to smatramo ozbiljnom strateškom pogreškom. U slučaju podrške proširenju ne govorim samo u svoje ime, jer cijela Srednja Evropa, Poljaci, Česi i Slovaci stalno i istrajno podržavaju proširenje Evropske unije i evropsku integraciju Balkana.
U potpunosti nam je jasno da je nama koji se već nalazimo u Evropskoj uniji, dakle cijeloj Evropskoj uniji mnogo potrebnije da zemlje Balkana postaju članice Evropske unije, nego što je to zapravo potrebno samim balkanskim državama. Znam da mnoge zemlje gledaju na članstvo u Evropskoj uniji kao na jedinstvenu finansijsku mogućnost. Htio bi Vas otrijezniti: članstvo u Evropskoj uniji ne znači nikakve novčane donacije. Ako Vas neko u to želi uvjeriti, nemojte mu vjerovati. Preporučujem svima, čak bi rekao da je za sve srednjoevropske političare obavezno štivo izvještaj poljskog parlamenta od prije nekoliko dana. Poljska je velika država, sa 38-40 miliona stanovnika veća od bilo koje zemlje na Balkanu, država u ekonomskom smislu ogromna i moćna, snažnija od bilo koga od nas ovdje prisutnih. A u izvještaju Sejma, koji je ispitivao bilansu članstva Poljske u Evropskoj uniji od 2004. godine, uključujući finansijske transfere, podršku EU -a, dobit i ulaganja, pronaći ćete krajnje negativnu brojku. Dakle ako bilo ko na Balkanu smatra de pristupanje donosi besplatne izvore za razvoj, onda se grdno vara. Bez obzira na to, uvjeren sam da je državama Balkana i njihovim narodima u interesu pristupanje Evropskoj uniji, kao što je i Mađarskoj u interesu ostvareno članstvo u Evropskoj uniji. Međutim ne zbog novca. To prvenstveno šire zapadnjaci, koji imaju kolonijalni pristup i smatraju da se sa novcem može sve riješiti. Također misle da na svijetu postoje dvije vrste naroda, jedni koji daju, to su naravno oni, i drugi koji dobivaju, to smo naravno mi, i da zbog toga trebamo biti zahvalni. Međutim ovo je totalno pogrešno razumijevanje stvarne ravnoteže snaga, jer za Mađarsku najvažniji argument punopravnog članstva u Evropskoj uniji – i molim Vas da to ozbiljno razmotrite – prvobitno predstavlja slobodan pristup tržištima. Ne postoji besplatan novac, već postoji slobodno tržište na kojem možete prodati Vaše proizvode. I budimo sasvim iskreni, da Mađarska – koja iz Vaše perspektive sa deset miliona stanovnika predstavlja ozbiljnu i veću državu – nema pristup tržištu Evropske unije, da nismo u mogućnosti plasirati svoje proizvode na spomenuta tržišta, onda bi životni standard Mađara bio značajno niži od sadašnjeg. Ali ne zato jer primamo novac od Evropske unije, već zato što imamo priliku biti bolji od njih, da proizvodimo kvalitetnije, jeftinije i konkurentnije proizvode, a oni su iz tog razloga spremni pustiti te proizvode na svoja tržišta. Dobro razmislite: da nema Evropske unije, evropsku trgovinu regulisali bi sporazumi između pojedinih nacionalnih država, tačno na taj način, kako je bilo u doba prije formiranja Evropske unije. Po veličini nama slične zemlje nikada ne bi mogle sklopiti bilateralne sporazume koji bi našim proizvodima osigurali pristup tržištu kao što imamo sada u Evropskoj uniji. I zato pored svih naših legitimnih kritika i primjedbi, odnosno svih neljubaznih, pa čak i nezakonitih postupaka protiv nas, naš veliki interes je da Evropska unija opstane i bude jaka. Odnosno da nam Evropska unija da priliku da ako radimo, ako smo pametni i ako smo konkurentni, onda možemo prodati naše proizvode, znanje i usluge, i time podići životni standard našeg naroda, naših građana. To je smisao Evropske unije.
Zato velike države Evropske unije nisu oduševljene po pitanju proširenja, jer to za njih znači da se i one moraju uključiti u takmičenje. No ako ipak dođe jedna nova era u Evropi, onda će lideri iz unutrašnje jezgre Evrope, koja živi najbolji i najudobniji život, shvatiti da je u njihovom vlastitom interesu integracija Balkana. Pitanje sigurnosti je evidentno. Unutrašnjost Evrope neće biti u sigurnosti ako neće doći do integracije Balkana. Međutim postoji i nešto više od toga: stanovnici Zapadne Evrope neće biti u stanju održati svoj životni standard bez integracije Balkana.
Kao dokaz pogledajmo u kakvom se stanju sada nalazi Srednja Evropa. Današnja situacija je takva da bi bez članstva srednjoevropskih država u Evropskoj uniji, životni standard u Evropi, Zapadnoj Evropi bio značajno niži od sadašnjeg. Vrijednost vanjskotrgovinske razmjene država Višegradske grupe sa Njemačkom je dvostruko veća od volumena njemačko-francuske trgovinske razmjene i tri puta veća od njemačko-talijanske trgovine. Nimalo nije pretjerana konstatacija da bi njemačka privreda propala bez Srednje Evrope. Bez Višegradske četvorke i bez Srednje Evrope ne postoji njemačka privrede, nema visokog njemačkog životnog standarda. Nema visokog njemačkog životnog standarda, a to se odnosi i na unutrašnje dijelove Evropske unije, kao što je Sjeverna Italija, a sve će više biti istinito i za Francusku. Sve to upućuje na to, da bi privreda Evropske unije danas bila puno slabije da se prethodnici današnjih zapadnih čelnika nisu odlučili za proširenje Evropske unije. Rast i dodatni učinak dolaze iz Srednje Evrope. Sve prognoze pokazuju da će privredni rast u državama Srednje Evrope sljedećih godina biti značajno viši, često i dvostruko veći od rasta u zemljama Zapadne Evrope. Ovo je današnja realnost, poštovane dame i gospodo!
Budžet Evropske unije za period 2021-2028. će biti posljednji, koji je izrađen uz trenutni odnos snaga. Od 2028. godine će neke od višegradskih zemalja biti neto uplatioci u budžet Evropske unije. Česi su već i sada blizu toga. Ako posmatram razvoj Poljaka, Slovaka i nas, i gledam stagnaciju u Zapadnoj Evropi, ovo stanje će se zasigurno dogoditi do druge polovine decenije. To će ujedno dovesti do promjene odnosa političkih snaga unutar Evropske unije. Ovo je za Vas dobra vijest. Privredna težina, uticaj i politička moć zemalja koje podržavaju proširenje značajno će se povećati. Uvjeren sam da bi se Vama dogodilo isto što se nama dogodilo, ako bi postali članovi Evropske unije. Dakle ne bi samo Vi dobili priliku za razvoj zahvaljujući slobodnom tržištu, već bi Vaše države postale novi motor privrede Evropske unije. Znam da ako pogledate svoje brojke i sjetite se problema sa kojima se suočavate kod kuće, onda Vam se čini nestvarnim kad kažem da bi Vi bili sljedeći motor privrednog rasta Evropske unije. Međutim vjerujte da smo i mi sa nerazumijevanjem gledali na one, koji su nam to govorili početkom 2000-ih godina. Niko tada nije stvarno vjerovao da bi države Višegradske grupe mogle postati privredni motor Evropske unije. Međutim ovo je današnja stvarnost. Balkan je sljedeća velika prilika za Evropsku uniju. Ako će se balkanskim narodima pružiti šansa, baš kao i višegradskim zemljama, oni će u roku od nekoliko godina uhvatiti tempo, ojačati svoju privredu, i pravi ekonomski rast će u Evropsku uniju stizati sa Balkana. Dakle kada kažem da je Evropskoj uniji više u interesu članstvo balkanskih zemalja, nego samim balkanskim narodima, onda ne mislim samo na sigurnost, već i na privredne interese Zapadne Evrope. Ukoliko ne uspijemo uključiti vitalnost i odlučnost Balkana, želju tamošnjih ljudi za napretkom, pokretačku snagu svakog privrednog razvoja u evropsku ekonomiju, onda ćemo propustiti ogromnu priliku. Zato Vas pozivam da sa najvećim samopouzdanjem i samosviješću zauzmete stav za svoje članstvo u Evropskoj uniji.
Dobra je vijest da je nivo saradnje mađarske privrede sa balkanskim zemljama izrazito ohrabrujući. Nakon 2015. godine odnosi Mađarske sa balkanskim zemljama značajno su ojačali. Trgovinski odnosi se dinamično razvijaju. U 2020. godini mađarska direktna ulaganja u državama Zapadnog Balkana porasla su za 16 posto, što je znatno iznad brojki iz prethodne godine – iako je riječ o godini pandemije – i polako dosežu vrijednost od 2 milijarde eura. U prvoj polovici 2021. godine obim trgovine između Mađarske i balkanskih zemalja povećan je između 10 i 40 posto u odnosu na isto period prethodne godine, ovisno o kojoj zemlji se radi.
Poštovane Dame i Gospodo!
Ovo su dobre vijesti za nas, ali uvjeren sam da i za Vas. Naime razmišljanje građana Srednje Evrope, država višegradske grupe i Mađara o privrednim odnosima sa Vama razlikuju se od mišljenja ljudi iz Zapadne Evrope. Zapadni Evropljani su daleko, oni u stvari samo žele iskoristiti privredu Balkana, ubrati profitabilne mogućnosti, pridobiti Vaše inače inteligentne i dobro obučene radnike. To je razumljivo, to je u njihovom interesu, i zato postupaju na taj način. Međutim Srednja Evropa nudi više od toga, jer V4 ne gleda na Balkan samo kao privredno odredište, već kao ogromnu priliku za proširenje Srednje Evrope. Ne znamo tačno šta će se dogoditi narednih godina, ali znamo da će se zapadnoevropska privreda razvijati sporije od srednjoevropske, te nam je u interesu stvoriti veliko srednjoevropsko privredno područje. Sada nas je četvoro, to je Višegradska grupa. Ako pogledate brojke shvati ćete zašto sarađujemo. U našem je interesu da ovo srednjoevropsko privredno područje proširimo prema jugu. Za Srednju Evropu Balkan nije mjesto zarade, već strateška prilika za povećanje naše sigurnosti i proširenje područja koje ima najdinamičniji rast u cijeloj Evropskoj uniji. Zato nas ne zanima samo sticanje dobiti, iako je to smisao svih privrednih ulaganja, već da dobit steknemo na način da se zemlje Balkana razvijaju što je brže moguće. Mi želimo željeznice. Mi želimo nove puteve i mostove, mi želimo povezati naše energetske sisteme. Želimo da Vaše zemlje ne samo čekaju strane ulagače, već da razvijete nove proizvodne kapacitete i zahvaljujući tome proizvedete konkurentnu robu, te da nakon određenog vremena dođete kod nas u države V4 kao investitori. Dakle ono što Srednja Evropa nudi Balkanu je srednjoročna i dugoročna strateška saradnja. Iskoristimo mogućnost da zajedno – V4 i balkanske zemlje – izgradimo najznačajnije privredno područje na cijelom evropskom kontinentu. I vjerujte doći će trenutak, kada evropska privreda više neće moći funkcionisati bez zemalja V4, a niti bez balkanskih zemalja. U interesu toga morate postati član Evropske unije, integrisati se kroz srednjoevropsku regiju, a uz sve to morate postati neophodni za njemačku, talijansku i francusku privredu. To je realna mogućnost. Nije moj posao da razmišljam o mogućnostima balkanskih naroda, to je Vaša odgovornost, ja razmišljam o mogućnostima Mađara. Ali sam siguran da je ovo najpovoljniji scenarij kako za Mađare, tako i za narode koji žive na Balkanu, ukoliko želite isplanirati narednih deset do petnaest godina na način da to postane uspješna priča koju možete predstaviti svojim biračima.
Poštovane Dame i Gospodo!
Za narode Balkana put u Evropsku uniju vodi kroz Srednju Evropu. Želim Vam se zahvaliti na pažnji i još jednom potvrditi da u potpunosti možete računati na Mađarsku i Srednju Evropu, naročito kada je u pitanju proširenje Evropske unije.
Svima Vama želim puno uspjeha!